MOHON BANTUAN PENGUNJUNG

Dengan segala kerendahan hati, penulis mohon kerelaan para pengunjung untuk ikut berpartisipasi memberikan tanggapan atas usaha penulis menerbitkan blog ini, yang semata - mata hanya merupakan wujud dari kebingungan penulis yang amat sangat untuk memilih Babad nusa Penida yang sebenarnya. Penulis tunggu tanggapan atau pendapat para pengunjung melalui kotak komentar yang penulis sediakan di bawah masing2 posting yang ada. Suksma

Jumat, 19 Maret 2010

Babad Nusa Penida Fersi Prasasti 1

Cerita Babad ini merupakan hasil unduhan MTDG di Dunia Maya ini.

Ceritra ring purwa kala, wenten reke tusning kulawarga dalem majalangu, mapesengan ida ratu sakti, miwah rabin ida mapesengan ida ratu ayu mas mecaling. Sang kalih sami pada teleb ring tatwa kadyatmikan, maka miwah pada teleb ngalaksanayang yoga samadi. Ida ratu sakti teleb ring kapu-tusan, sakewanten sane isteri ida ayu mas mecaling, tan mari teleb ring tatwa kawisesan aji wegig.

nemonin rahina hayu, raris lunga ida sang kalih saking panagara majalangu, kahiring antuk sira arya sentong miwah rabin dane. tan ceritayang ring margi, kancit rawuh ring nusa panida. sarawuh ida ring pasisin pulo nusa panida punika, raris ida ngulati linggih pacang pinaka .linggih ida ngelarang yoga semadi. tan asuwe raris ida manggihin genah sane suci, manut pakayunan ida patut linggih pacang ngastawa ida sang hyang widi. genahe punika mawas-ta puncak mundi, irika raris ida ngawangun hasrama sarwi ngelarang yoga ring samping watune agung.

sawatara nem sasih suwen ida malinggih ring puncak mundi, raris kesah ida saking irika ngulati pasisi. kancit rawuh ring desa munduk biyas. sarawuh idane irika, kapendak olih wong desane sami, pingajeng dane bande-sa sane pinaka pangenter wong desane irika. sesampune suwe ida malinggih irika, raris ida kakaryanang puri olih wong desane miwah kekaryangan mrajan, maka linggih ida ratu sakti ngelarang yoga, sinangguh mrajan dalem. sasukat ida malinggih irika, desane wiyakti rahayu tan kahanan pakewuh, dwaning sasab merana sami pada puceh, mahawanan gemuh landuh desane sawewengkon munduk biyas.

ceritayang mangkin ring sampune suwe ida malinggih irika ring puri munduk biyas, raris wenten pekayunan ida pacang lunga ke bali, duwaning manut pekayunan ida, sane sida kacingak olih ida rikala ida ngelarang yoga, katah wantah genah genah suci ring bali, sane patut pacang linggih ida ngelarang yoga. indik idane puniki raris kebawosang ring rabin ida, nanging rabine tan kaicen sareng lunga ke bali, tur mangda jenek malinggih ring puri, kahiring olih parekan ida kakalih diri sane mewasta ki lenjar miwah ki lenjir, parekan sane ngiring saking majalangu nguni.

II. Ida Ratu Sakti ngelarang yoga ring Bali
Tan critayang ring margi, kancit ida ratu sakti sampun rawuh ring bali kahiring olih dana sira arya sentong miwah ki bendesa [2] ngawangun pasraman ring muncuk guling (kelengkung). yan akudang rahina ida jumenek malinggih ring muncuk guling, raris kesah saking irika ngulati genah ngaler kawuhang, gumanti rawuh ring tengah alase sane katah wenten buron manjangan, mahawanan kapangguh katah pisan tampak wiyadin laad enjek enjekan manjangan, raris alase punika kawastanin tenjak manjangan. ring genahe punika raris ida ngelarang yoga samadi di luhuring watune lempeh sane meganah tan adoh saking tukade agung, inggih punika ring dauh tukad. sira arya sentong, lunga saking irika ngulati taler genah pacang linggih ngelarang yoga samadi. dane ki bandesa, lunga ngulati genah ngelod kawuhang, rawuh ring alase sane katah buron bojog nyane irika wantah dane ngelarang yoga samadi, nunggaling idep nunas wara nugraha ring ida sang hyang widhi miwah ring ida betara sane malinggih ring alase punika.

Mungguing dane sira arya sentong, rawuh ring genahe sane wenten panambak toya, wiyadin empelan, irika wenten kapanggih pancung tiying gading, ring samping pancunge punika dane raris ngelarang yoga samadi. yan akudang rahina maka suwen dane matoga irika, raris risampune puput yogan dane malih mawali ka linggih ida ratu saktine ring tanjak manjangan, tur nguningayang mungguing saparindik danene sida polih pahica.

Kala punika raris Ida Ratu Sakti wenten ketel wecana ring dane sira arya sentong, “uduh paman arya, yan aketo pedabdabe, ngawit dinane jani. Nira mapaica biseka tekening paman, sawireh paman polih paica keris rikala paman mayoga disampingan pancunge, jani adanin gelah ki pancung, wiyadin adanin ki pancung sakti, tur tongos pamane adanin gelah pacung.

Kala punika taler rawuh dane ki bendesa saking genah dane ngelarang yoga. Yan ta kocap duke dane ngelarang yoga samadi, wenten kanten sekadi puri kapang-guh, tur wenten medal anak lingsir, mabawos mangda dane megingsir saking irika. Asapunika mungguing dane ki bendesa, raris ida ratu sakti ngandika, “uduh paman bendesa, yan aketo pidabdab pamane, ngawit dinane jani paman adanin gelah ki bendesa sabeng puri tur tongose ento maadan alas keraton. lantur ida ratu sakti ngandika, “paman pacung sakti miwah bendesa sabeng puri, sawireh di tongose ene paman ngiring gelah mererawosan, tongose ene adanin gelah paruman. Nah satondene gelah matinggal uli dini, lawutang punduhang ento batune ane tegakin paman dini, dibatune ane tegakin gelah pinaka ciri tongose dini tuwah tongos gelah ngelarang yoga.

Sesampune batu-batu punika kapunduhang, raris sang tiga kesah (3) ngulari ngalerang, rawuh ring genahe sane wenten semer, irika ida ngelarang yoga semadi di luhur batune lempeh sane wenten ring sampingan semere punika, kahiring olih ki pacung sakti miwah ki bendesa sabeng puri. puput ida ngelarang yoga, sadurung ida kesah saking irika, raris batune lempeh punika kahambil olih ki pacung sakti, kagenahang duhur bungut semere, pinaka penekep semer, genahe punika kewastanin puser tasik. Saking Puser Tasik ida lunga kesah ngalerang, rawuh ring predesa sane wenten wit campaka putih, irika raris ida mararyan, ngelarang yoga, ge-nahe punika kewastanin jemeng (pinge, tuwa, marsa). Saking jemeng raris kesah ngalerang tur ngelarang yoga ring sarwa nadi (tegeh, angsri, baturiti). Saking gunung lebah malih matinggal tur malinggih ring pucak tinggah (ang-sri, baturiti). Saking pucak tinggah malih kesah, malinggih ring panataran (sandan, baturiti). Saking panataran kesah raris malinggih ring pucak asah, ring pucak asah kala punika alase wantah katumbuhin antuk wit poh mahawanan taler kawastanin alas poh, irika suwe ida ratu sakti malinggih kahiring olih ki pacung sakti miwah ki bendesa sabeng puri, jantos ida ngwangun pasraman.

Dwaning suwe ida malinggih irika, tandugi irika taler ida mekarya pasiraman, kawastanin biji tamansari. sewosan ring punika taler ida maduwe pamebesan antuk batu, mahawanan batu punika raris mewarna selem asibak barak malih asibak, sinangguh batu saliwah.

Saking irika taler sering magentos linggih pinaka linggih ida ngelarang yoga samadi, inggih pu-nika ring paninjowan, ring bakungan, ring bukit sari, ring pucak tegal baas, ring pucak renjani.

Saking pucak asah malih ida magingsir linggih, ngulati pangu-ngangan (abang, candikuning). Wekasan duwaning palinggihe ring pangu-ngangan adoh saking desa baturiti, mawit saking kayun dane pemekel batu-riti, raris kawangunang palinggih ring baler desane, kawastanin pura anyar, pinaka panyawangan da batara ring pura pangungangan (abang), punika hawanan rikala mlaspasin pura anyar punika, ida betara ring angungangan kapendak tur katuntun kalinggihang ring Pura AƱar (Baturiti).

Saking pangungangan malih magingsir, malinggih ring tratebang (candikuning, baturiti). Saking tratebang magingsir malih raris malinggih ring candi mas (candikuning). saking candimas malih magingsir tur malinggih ring bratan (candikuining). saking bratan malih magingsir linggih raris ngelarang yoga ring rejengbesi (candikuning). saking rejeng besi, kesah malih raris ma-linggih ring bukit sangkur, kesah saking bukit sangkur malinggih ngelarang yoga ring bukit mangu, saking bukit mangu magingsir malih raris malinggih ring batur (pura jati). saking pura jati magingsir malih tur malinggih nge-larang yoga ring guwalawah. saking guwalawah raris ida ratu sakti mawali mantuk ka puri munduk biyas (nusa), kahiring olih Ki Pacung Sakti miwah Ki Bendesa Sabeng Puri.

Amunika katah genah genahe ring bali sane pecak kaangge maka linggih Ida Ratu Sakti ngelarang yoga samadi. kwentenane mangkin [4] sami ring genah genahe inucap ring ajeng, sampun kawangunin kahyangan, tur kaloktahang antuk panyngsung panyungsung nyane sami. Kahyangan yadin pura payogan ida betara.

Caritayang ida ratu ayu mas macaling, malinggih ring puri munduk biyas, rikala rabine matirtayatra lunga ka bali, kahucap wenten rawuh utusan saking majalangu, sareng petang diri. i putusan raris kasambrama antuk ulam bawi. nanging samian putusane tan purun ring ulam bawi. duwaning asapunika, raris kanikayang parekane i lenjar miwah i lenjir, ngejuk ayam pinaka ulam sangun i putusan punika. lami reke i parekan ngepungin ayam, taler tan sida kaejuk, raris wetu idep nyane kasihan ring putusan, suwe ngeger sodane, raris ipun ngambil paksi titiran ida ratu saktine, katampah tur kahebat. ring sampune puput, raris kahaturang ring i tamiyu tur kahajengang. kocap sasampune i putusan mawali budal ka majalangu, kahuningin raris olih ida ratu ayu mas mecaling titiran idane ical. Tandumade, wetu duka ida, raris i parekan kanikain mangda tangkil.

I lenjar miwah I lenjir tahu ring deweknya iwang tur janten pacang polih bendu. Gagelisan ipun minggat saking puri, pisadyannya pacang mewali ka majalangu. Sadurung iparekan tedah saking puri, polih ipun ngambil was-tra selem druwen ida ratu ayu mas mecaling, kanggen pinaka laluhur, rikalan idane ngerehang aji pangiwan ida. wawu i lenyar miwah i lenyir rawuh ring pasisi, gelis rauh utusan ida ratu ayu mas mecaling, ngetutang pamargin pare-kan kalih punika. sane kutus nora liyan kulawarga dane ki bandesa. i pare-kan kahajakin mangda mewali ka puri, nanging ipun sang kalih matulak, tanngiring sekadi bawosnya i putusan. irika raris i parekan ngawentenang yu-da marep rinmg i putusan. Puputing yuda kawon kawisesannya i putusan, sasampun seda i putusan, sumayan ajrih manah nyane i lenjar miwah i lenjir, hawanan raris maserana antuk wastrane selem punika ipun raris mrelina raga. Punika maka larapan ne mangkin sakatahing tapakan (barong) sane rawuh ring pura pucak padangdawa, tan dados ngangge kampuh selem.

III. Ida Ratu Ngurah Sakti maduwe putra kembar buncing
Bawosang ring sampune ida ratu ngurah sakti mawali saking matirta yatra ring bali, yan akudang tahun suwen idane hawos salulut ring rabine ring puri biyas, kocap mangkin ida madruwe putra kembar (buncing). Sane duhuran isteri kapesengin ida ratu ayu mas maketel, sane aitan lanang kaparabin ida ratu made sakti rengreng. Ring sampun putrane meyusa nem sasih, pacang kalaksanayang upacara matemu banyu. Kala punika ring munduk bhiyas wiyadin ring nusa penida, durung wenten sang sadaka wiyadin pandita sane pacang kahaturin muput yadnya punika, mawinan ida maputusan ke majalangu ngaturin rakan ida sane sampun madiksa, sane mabiseka ida resi sagening, mangda rawuh ka nusa, buat jagi muput yadnyan ida punika. Tan ceritayang pamargin iputusan, kocap sampun rawuh ida resi sagening, kasarengn antuk rabine kalih diri, sane meparab ida Ratu Ayu jerak miwah ida ratu Ayu Lina. Ceritayang ring sampune puput yajnyane kelaksanaang, ne mangkin wenten pekayunan ida ratu segening pacang lunga saking puri munduk biyas ka bali, turmaning putrane adiri kakarsayang ida mangda sareng, pacang kabelasang linggihe ring rakane, duwaning wekasan mangda ida kappa-rabiyang, rehning patut asapunika pamargin sang sane hembas buncing. pakayunan ida resi segening, kapatutang olih ida ratu ngurah sakti, tur ida nita-hang ki pacung sakti sakulwarga miwah ki bandesa sabeng puri sareng niring ngemban putrane pacang malinggih ring bali. ki pacung sakti miwah ki bendesa wiyakti sahiring kadi pituduh ida ratu ngurah sakti punika.

IV. Ida Ratu Made Sakti Rengreng ring Bali
Nemonin rahina ayu sagrehan pamargine lunga ka bali, inggih pu-nika ida resi seganing, ida ratu ayu jerak, ida ratu ayu lina, ida ratu made sakti rengreng, ki pacung sakti, ki bendesa sabeng puri, miwah panjak petang dasa kulawarga sameton dane ki kendesa maka sami punika. sane pinaka penganjur pamargine tatan sewos dane ki pacung sakti, duwaning dane sam-pun nahenin lunga ka bali ngiringang pamargin ida ratu ngurah sakti, saduk ida ngelarang yoga samadi ring bali.

Tan caritayang ring margi, kancit sampun reke ida rawuh ring bali, malinggih ring munduk guling, ring pecak linggih ida ratu ngurah sakti masrama sane nguni. mungguwing ida ratu made sakti saking alit wantah ida teleb ring tatwa dyatmika, kahemban katuntun olih ida resi seganing miwah ki pacung sakti, turmaning tan maren ida ngelarang yoga semadi ring sampune ida mayusa patbelas tahun.

Ritatkala ida ngelarang yoga samadi ring puser tasik (marga), ring pecak linggih ajin ida sane nguni, tandwa kacingak wenten andus (asep) medal saking tanahe, genahe punika [5] wiyakti adoh ring gununge kaler. ring samune lesu yogan ida, raris genah andus punika karereh ida, kahiring olih ki pacung sakti, nuli kapangguh genah anduse punika kawentenan ipun wantah ring puncak asah ring samping batune saliwah, pecak pemebesan ida ratu ngu-rah sakti sane rihin. indike punika raris kahuningang ring ida resi sagening, resi sagening ngandikayang ida ratu made sakti mangda budal ka puri mun-duk biyas, kahiring olih ki pacung sakti, miwah ki bendesa sabeng puri, bu-watne wantah mangda ida nguningayang munggwing pidabdab pamangguh idane kala mayoga punika. ida ratu made sakti tan mari ngiringang bawos ida resi sagening.

Tan kocapan ring margi, caritayang ring sampune ida rawuh ring puri munduk biyas tangkil ring ida i aji, tur sampun kadartayang munggwing kawentenan idane kalaning mayoga ring pusertasik punika. kala punika tuwi ida ratu ngurah sakti, wenten ketel wecana ring putrane miwah ki pacung sak-ti sareng ki bendesa sabeng puri. pangandikan ida, “uduh cening made, lawut-ang cening ngewangun puri ditu di pucak asah di tongos ajine pidan masrama ngajak iya ki pacung sakti.”

Nah ne jani ada piteket gelah marep teken paman pacung muwah bandesa, lawutang emban pianak gelahe ditu di pucak asah, nanging yadiyas-tun paman jumenek di bali ede pesan tuna baktin pamane tekening gelah dini di nusa, neked kawekas. Duwaning gelah lakar jumenek dini neked kawekas, yadyastun gelah suba madewek niskala. Sajawinin teken pamerajan gelahe di-ni, paman patut subakti tekening makejangan, ento laad tongos gelahe mayoga ane nguni ngajak paman di bali, paman tan pesan dadi hima baktine. piteket gelahe ane jani tenenan lawutang tuturin pratisantanan pamane makejang. jwahtasmat, ri wekas yan wenten pratisantanan pamane turun temurun lempas teken piteket gelahe jani tan subakti teken gelah dini di nusa, muwah teken payogan gelahe kuna di bali, wastu iya tan amangguh ra-hayu, cendek tuwuh, amungpang laku muwah tan mari matungkas ngajak pakadangannya.” Asapunika daging piteket miwah pamastun ida ratu ngurah sakti katiba ring ki pacung sakti, miwah ki bandesa sabeng uri. ki pacung sakti tan mari ngiring tur pacang ngarawuhang sakatah piteket ida punika ring pratisentanan danene turun temurun.

Yan akudang rahina suwen ida ratu made sakti wenten ring puri munduk biyas, raris ida mepamit mewali ka bali, pacang ngiringang sakadi bawos ajine pacang ngewangun puri ring pucak asah, magingsir saking munduk guling.

V. Puri Pucak Asah
Caritayang ida ratu made sakti rengreng sampun jajaka, nanging sampun pradnyan nabdabang panjak, gumanti panjake ring pucak asah, wyakti rahayu tan kakirangan bukti. pinaka papatih ida tan liyan ki pacung sakti miwah bandesa sabeng puri. ida resi sagening pinaka bhagawantan ida sang prabhu.
Ri tatkala ida jumemeng nata ring pucak asah, sering sering ida mantuk tangkil ring ajine ring puri munduk biyas, punapi malih rikala wenten puja wali ring pamerajan munduk biyas, tan purun ida long tangkil mamedek kahiring olih ki pacung sakti miwah ki bandesa sabeng puri.

Kocapan rikala ida ratu made sakti mawali budal saking puri munduk bhiyas, ring margi ring predesa tulamben manggihin anak istri ayu anom putran dane ki bandesa tulamben, tandwa wetu kasmaran ida ring ana-ke istri punika, raris kakarsayang pacang kambil rabi. ki bandesa tulamben tan mari ngaturang putrane, nagingin sakadi pikarsan ida sang prabu.
Tan suwe malinggih ring tulamben, raris ida budal ka Puri Pucak Asah (6) sareng rabine, sasampune kawentenang upakara pawiwahan. pi-rang warsa suwen ida ratu made sakti dampati ring puri pucak asah, wenten putran ida kalih diri, inggih punika sane duwuran lanang kaparabin ida ratu wayan sakti. Sane alitan isteri maparab ida ratu ayu manik galih.

Caritayang ida resi sagening sareng rabine makakalih malinggih ring geriya taman sari, tan mari ngelaksanayang homa yajnya maka miwah muput sakancan yadnyan ida sang prabu, miwah yadnyan panjake sami, ma-ka larapan kerta santosas sajebag pawidangan sang prabu di pucak asah. sewosan ring taman sari ida resi taler maduwe palinggih ngelaksanayang homa yadnya ring paninjowan miwah ring bukit sari.

Caritayang ida ratu made sakti, sasampune maputra kalih diri, sa-king pekayun ida resi sagening malih kaparabiyang ring sametone ring puri munduk biyas, inggih punika ida ratu ayu mas maketel. rabine puniki kakar-yanang puri ring alas langgwa tur ngawentenang putra kembar, sane lanang mapasengan ida ratu sakti kembar, sane isteri ida ratu ayu langgwa, mapa-rabiyan ka senganan. ida ratu sakti kembar, miwah biyange ida ratu ayu mas maketel, moksa ring puri langgwa, wekasan genahe puniki kawastanin bukit kembar. Wenten kocap putran ida ratu ayu mas maketel lanang malih adiri, katunas olih I Gede Samsam, sane nukuh ring kedokan. I Gede Samsam sasam-pun mabresih mabiseka dukuh pacung. ida sang kalih puniki ngaluhur (moksa) ring padukuhan kedokan.

Walinin carita ida ratu made sakti rengreng ring puri pucak asah. saking pakayunan ida resi sagening rabine sareng putrin ida mangda magingsir linggih saking puri pucak asah mangda maasrama ring pucak tegalbahas. ida ratu made sakti rengreng kahiring olih ki pacung sakti miwah ki bendesa sa-beng uri, ngaluhur wiyadin moksa ring jaba tengah puri pucak asah. sasampune ida ratu made sakti ngaluhur kahiring olih ki pacung sakti, turmaning sakatah piteket ida ratu ngurah sakti sampun sami kapite-ketang ring putrane. sapunika taler ki pacung sakti sampun taler ngerawuhang punapa punapi piteket ida ratu ngurah sakti ring dane kala dane kanikaang ngemban putrane jumenek ring bali. Panjake sami mangkin katedungin olih ida ratu wayan sakti kasarengin antuk putran dane ki pacung sakti (I) sane taler mapesegan i gusti ngurah pacung sakti (II). Akudang tahun suwen ida nabdab panjak, nanging indik tatwa dyatmika taler tan hima ida nelebang pinih hajeng indik tatwa kamoksan.

Caritayang tatkala ida ngelarang yoga samadi molih wara warah saking laluhur ida sane sampun humor ring acintya, daging wara warahe inggih punika, “ida ratu wayan sakti mangda mantuk ke niskalapada, pu-rine mangda kaprelina, ida resi sagening mangda lunga malinggih ring bukit buntut (sangkur). ki pacung sakti maka miwah panjake sami mangda taler kesah saking pucak asah.” indik idane puniki nuli kahuningayang ring ida resi sagening turmaning ida taler mapikayun pacang malinggih ring bukit sangkur, duwaning taler saking pinunas para resine sane masrama ring kayu sugih, trate bang, rejeng besi, miwah liyan liyanan, pacang kahadegang pandita nabe. sadurung ida sang resi kesah lunga ke bukit sangkur, wenten buwat piteket ida ring panjake sami, pinghajeng ring ki pacung sakti. daging piteket ida, “sakaluwiring jadnya pamekas dewa yadnya sane kawangun olih ki pacung sakti, rawuh ke panjak danene sami mangda tan ngarereh pandita sa-wosan ring ida sane kahaturan muput, apituwi ring wekas ring sampune lina, mangda taler kakaryanang genah mamuja (pawedan). saking irika ida [7] tunasin pamuput. duwaning pacang muput saking niskalane, pinaka saranan paman lakar nuhur bapa, nah ene gentan bapane aba sembah sungsung ka-yang kawekas.”

Ki pacung sakti kahiring antuk panjake sami, tan mari mapunagi pacang ngiringang sakatah piteket ida resi punika sami. sasampune ida resi puput mewarah warah, raris ida lunga ke bukit sangkur, irika ida resi ma-linggih rawuh ring sampune ida ngaluhur. mungguwing rabine maka kalih punika, tan sareng lunga malinggih ka bukit sangkur, nanging sowang sowang ngulati linggih manut tateleban kayun ida, pinaka linggih ida wekasan pacang ngaluhur. ida ratu ayu lina kesah saking pucak asah ngulati ngelodang jumeneng malinggih tur ngaluhur ring batubolong (badung). ida ratu ayu jerak, kesah saking pucak asah, ngelod kanginang malinggih ring baluwangan, tan suwe malinggh irika nulia kesah malinggih ring taman padang jerak, taler tan lami ida malinggih irika, malih ida kesah malinggih ring bet ngandang (dalem imba) sanur. irika ida jumenek malinggih rawuh ida ngaluhur wiyadin moksa.

Caritayang ida ratu wayan sakti, sadurung ida mrelina raga muwah purine, mewarah warah ida ring ki pacung sakti miwah panjake sami. daging warah warah ida “ uduh paman pacung sakti, duwaning gelah pacang mantuk ka niskalapada, muwah purine ene lakar prelina gelah, ane jani ada piteket gelah teken paman, muwah panjake makejang:
a. paman miwah panjake makejang apang kesah uli dini, ulati tongose ane patut,manut pamineh paman.
b. eda lempas teken sakancan piteket muwah pakarsa ida resi sagening turmaning ane suba sanggupang paman.
c. paman apang miara tur nyungsung linggih linggih yogan ida batara leluhur gelah, muwah laluhur paman ane nguni duk ida matirta yatra dini di Bali.

d. pamekasne dini di pucak asah, eda pesan paman ima engsap pedek mai, yadiastun purine suba dadi alas, duwaning gelah muwah ida batari batari laluhur gelah, muwah laluhur paman sami, kalaning meraga suksma, manggeh jumeneng malinggih dini.

e. wekasan yan ada pratisantanan paman turun temurun tan satya ngelaksanayang saluwir rawos gelahe jani, pamekasne ban subakti teken purin gelahe ene, muwah ring ida betara betari laluhur gelah, laluhur paman, wastu ya tan anemu rahayu, cendek yusa, tan mari runtik makulawarga. wireh keto ingetang pesan rawuhang piteket gelahe teken turun tumurun pamane rawuh kawekas.
f. nah ne jani lawutang jemak ento batune makadadua aba mai, lakar pejangin gelah pinget, tapak batis muwah tapak lima, pinaka ciri, buwat genah purine jani apang turunan paman tan paling rikala pedek tangkil, subakti teken laluhurnya wekasan.

ki pacung sakti muwah ki bendesa sabeng puri, kahiring antuk panjake sami, sahiring tur sumanggup pacang ngelaksanayang sekadi pangandikane. raris ki pacung sakti ngaturang batune kalih, turin sampun medaging tapak tangan muwah tapak cokor, nuli kagenahang ring sampingan batune saliwah sane pecak pamebesan wayah ida sane nguni.

Sasampune puput sami, raris ida ratu ngurah wayan sakti ngelarang yoga hangranasika, ngidupang geni rahasya, pinaka pangesengan raga muwah purine. tan asuwe, medal geni mangabar abar, genine punika raris masmi puri muwah ragane, turmaning suksma matemahan manadi Alas Poh.

Caritayang ring sampune ida ratu ngurah wayah sakti muwah puri-ne prelina, mangkin raris ki pacung sakti ngelarang yoga, pacang ngawas ge-nahe sane pacang kahulati olih ida muwah panjake sami. Tandwa sa-king cingak (8) jnyanane, kanten andus medal saking tanahe kelod kawuh, sa-king pucak asah. kala irika raris ida nitahang panjake sami mangda memargi ngulati genahe punika. tan caritayang ring margi, kancit rawuh ring genah anduse punika ring munduk kahang. sarawuhe irika, gelis ida ki pacung sakti nitahang panjake mangda ngawangun pondok pondok genah masayuban. panjake sami sayaga ngiringang sakaluwir titah ida ki pacung sakti.

Yan akudang rahina kapa suwen ki pacung sakti malinggih ring munduk kahang, kancit kalaning tengah wengi ida karawuhin antuk pamu-cuk prine sane ngawisesa ring palemahan munduk kahang punika. yan ta ko-cap genahe punika katongosin antuk soroh pri, mambung, setan, samar, gamang miwah sorohnya sewosan.

Sarawuh prine ring pakoleman ida ki pacung sakti, jag ipun mabawos bangras turmaning nangtang. Bawos nyane: “ ih cai pacung sakti, mairib cai tusing pedas yan buwat tongose dini di munduk kahang, kai tuwah ane ngawisesa. nguda dadi cai bani ngawag ngawag nongos dini. nah ne jani, yan iba maidep idup rahayu, lawutang cai kesah uli dini. nanging yan cai tu-sing angen teken jiwa lawutang suba cai nongos dini.” sapunika bawos nyane pri punika, tan dugi muntab kayun kawirosan idane, ri kala mirengang pa-nangtang nyane i pri, raris ida nyawurin.

“Ih cai soroh pri, mambang, setan, bas kaliwat baan cari ngera-wos. cai mirib tusing pedas teken gelah ki pacung sakti, tuah tosning arya sen-tong ksatrya majalangu. jani kene, yan cai tuah enu angen teken idup, kema lawutang cai makisid uli dini. nanging yan waneh cai idup, lanturang nongos dini.” asapunika babawos saling tangtang maka larapan raris ngawentenang yuda. ki pacung sakti matanding ring soroh prine irika sami. Sami pada nang-kepang kawisesan, maka larapan yuda rames pisan. ki pacung sakti karebut olih soroh prine, nanging ida tan kuciwa. Hatusan wyakti soroh prine padem, kantun gantul idup wantah 130 diri. kala punika raris pamucuk prine ngayuh, nyerahang dewek, turmaning su-manggup pacang nyuwita turun temurun ring turunan ki pacung sakti. pinunas prine punika kalinggihin olih ida mahawanan ki pacung sakti maduwe pan-jak samar wiyadin pri.

Maka cirin subaktin panjak prine maharep ring ki pacung sakti, raris ipun sami pada matulung ri tatkala panjake ngewangunang puri ring huluwan predesa munduk kahang, ring sampune puput purine raris kewasta-nin puri priyan.
malarapan saking kapradnyanan ida ki pacung sakti nabdabang panjak gumanti panjake sami sida rahayu, turmaning sami pada sampun ma-nak gumanak, sumayan ngatahang panjake ring munduk kahang, sapunika taler panjak prine taler sampun manak gumanak. saking titah ida ki pacung sakti, raris panjake ngewangun kahyangan tiga, inggih punika pura desa bale agung kahang, pura puseh pucang, pura daleme kawangun ring pecak genah payudane miwah genah prine ngayuh nungkul ring ida ki pacung sakti, maha-wanan kawastanin pura dalem sidang rapuh.

Kinucap wenten putran ida ki pacung sakti kalih diri, sane duhuran mapesengan i gusti ngurah ayunan, sane alitan mapesengan i gusti ngurah tamu.

i gusti ngurah tamu kesah saking puri priyan, ngulati ngauhang mahiringan panjak 40 kulawarga. tanduwa napak ida ring alase katah katumbuhin antuk wit kapas. irika ida jenek melinggih, kasungsung antuk panjake sane ngiring ida. ring sampune [9] madeg agung, raris ida mabiseka i gusti ngurah bramakosa. purine kawastanin puri bungan kapas, kasuwen suwen mawasta bungan kapal. dening kawagedan ida sang prabu nabdab panjak, larapan panjake sami pada kreta raharja, tan kirang pangupajiwa.

VI. Rusaknya Puri Priyan
Saking pangdaning sanghyang parama kawi, yan akudang tahun suwen puri priyane miwah puri bungan kapase mangguhang karahajengan, kancit karawuhan kali, mapwara ratu pada ratu tan maren macengilan. sang prabu priyan mesatru ring semetone ring puri bungan kapas, sami pada ngadu ka-wisesan jnyana. prabhu pryan kawon, kakawonang antuk semut makudang kudang yuta, wetu saking kawisesan ida i gusti ngurah brahmakosa, ratune ring bungan kapas.
ki pacung sakti lilih, rarud nganginang sareng sami, kairing antuk panjake sane teleb subakti. wenten taler panjake sane tan ngiring, nanging ipun makilesan ngarereh genah ngelodang, saking munduk kahang, pamekas para juru canang wiyadin para pemangku kahyangan tiga desa bale agung ka-hang, puseh pucang, muwah dalem sidang rapuh, tan sareng gustin nyane ra-rud.

kinucap lilihe sampun ngalintangin tukad agung tukad sumi, war-ga semute rered ngepungin turmaning mawali malih ka bungan kapas. sasam-pune ki pacung sakti lintang ring tukad sumi, rawuh ring predesa sane dang-sah, irika ida madabdab, kahiring antuk panjake sane kantun bhakti ring ida, salanturnya ring genahe puniki raris ida ngawangun puri, nabdab panjak. duwaning ida pecak kesah saking puri pryan, tan duwa purin idane punika taler kawastanin puri priyan, desane taler mawasta desa priyan. puri priyane ring munduk kahang mawali bet dados alas. mangkin mawasta Alas Pere.

Ring sampune madegdegan jagat priyane, panjake sampun pada ra-hayu, kocap ne mangkin ida ki pacung sakti
sampun lingsir, wetu pakayunane pacang ninggal puri. sadurung ida lunga ninggal puri, putrane ring sampune ngambil rabi i gusti ayu pacekan, mabiseka ratu ring puri priyan, mabiseka i gusti ngurah pacung sakti. ring sampune puput yadnya pabisekane, raris ida ki pacung sakti sareng rabine lunga saking puri, ngulati nganginang rawuh ring bukit gede, irika raris ida ngawana srama, ring pecak payogan ida ratu jerake sane nguni. iriki ring bukit gede kocap ida ki pacung sakti ngaluhur mantuk kamoksapada.

Sapamadegan i gusti ngurah pacung sakti ring puri pryan, jagat miwah panjake wiyakti kreta raharja, duwaning ida sang prabhu dahat pradnya wicaksana nabdabang jagat. kahyangan tiga sampun taler kawangun antuk panjake, asapunika taler pamarajan agung linggih ida sang prabhu subakti ring bahtara bhatarin ida, sampun wenten kawangun

VII. Rusaknya Puri Bungan Kapas (Kapal)
Ring sampune ida sang prabhu sida ngawonang sametone ring puri priyan, ne mangkin nuli runtik ida malih ring sang prabhu ring puri malguna (margunung). pidukan ida sang prabhu bungan kapal, mawit saking pasadun putrane sane mapesengan i gusti ngurah smara putra, kabawosang ragane ka-nistayang olih putran ida sang prabhu margunung sane mapesengan i gusti ayu ratih. runtik ida sang prabhu kala punika, mawastu sami sami pada ma-mastu. sang prabhu ngamedalang pastu mangda puri muwah jagate ring mar-gunung rusak sadina. Sapunika taler sang prabhu margunung ngawastonin mangda jagate ring bungan kapal katiban grubug. dening pamastune sami-sami ngawetuang, olih [10] sang sane sami sakti mawisesa, tanduwa jagat muwah purine ring margunung rusak. sang prabhu nuli kesah saking puri ngulati ngaler ngauhang rawuh ring munduk bungbung belah. tan suwe ida malinggih ring bungbung belah, kancit karejek olih ki bandesa buruwan, sane kasarengin olih satrya saking karangasem, duwaning dane pacang katurin malinggih ring buruwan, yan sampun nyidayang nyedayang sang rabhu ring bungbung belah. Sedan idane kabasta nuli kacakcak luhuring watu, rehning ida tan sida kanin olih sakaluwirin sanjata pakaryan pande.

Asapunika taler sang prabhu ring bungan kapal, nandang duhkita, duwaning panjake katah sane padem, sakit tan raradan, mawinan katah pan-jake sane rarud, ngaruruh genah sane rahayu. wenten sane ngungsi kaler ra-wuh predesa soka, irika raris ipun jenek magenah. wenten taler sane wawu rawuh ring predesa jangkahan, wenten ka payangan, tajen, srason, miwah ka genahe ne liyanan malih. sasesaning panjake sane rarud punika, taler katah sane kantun satya bakti ring sang prabhu, kirang langkung 40 kulawarga. duwaning kabuwatan duhkitan ida sang prabhu, raris wetu kayun ida pacang seda mrelina raga, putrane kanikayang mangda kesah saking puri bungan kapal, duwaning purine pacang taler kapralina. sapunika taler panjake sane kantun satya ring ida, kanikayang mangda kesah ngelodang saking bungan kapal.

Caritayang ring sampune ida sang prabhu mralina raga, muwah puri, raris panjake magingsir ngelodang, manut kadi patuduh ida sang prabhu raris ngawangun desa kawastanin desa tunjuk, kadabdab olih dane ki bandesa mawastu desane rahayu. bungan kapale mewali dados alas. Putran ida sang prabhu sane mapesengan i gusti ngurah smara putra, kesah saking puri ngulati ngelod kanginang rawuh ring predesa kapal raris masrama ring pancoran empak (mangkin sampun kawangun pura taman sari). saking pancoran empak (kapal), ida lunga ngalerang rawuh ring predesa kekeran. irika ida masrama ngelarang yoga samadi. kasuwen suwen raris kacingak olih ida betara sane ngaluhur ring bukit gede, putun idane kalunta lunta ngaraga, raris ida kahambil saking payogan ring kekeran, sareng sareng raris malinggih maraga niskala ring bukit gede.
VIII Puri Buwahan
Kirang langkung duk ngawitin abad ke XV kinucap wenten sira tusning aya kenceng, rawuh kapredesa tunjuk sareng rabine saneng mungpung ngerempini, ngidamang sarwa woh wohan. duwaning ring wawengkon desa tunjuk wenten alas sane katah sarwa woh wohane, mawanan ida mapikayun pacang malinggih irika ring alas woh wohane. Pekayunan ida punika karawuhang ring ki bandesa tunjuk sane pinaka ngawisesa desane irika sami.

Ki bandesa tunjuk wantah nagingin pikarsan sira arya punika, turmaning ida kahaturin mangda ledang jumenek malinggih, pacang kasung-sung kajenengang agung, nedungin jagat, samalihnya ki bendesa tan mari pacang ngemban ida. pinunas ki bendesa tunjuk punuika kalinggihin olih ida sri arya. kasuwen suwen raris ngewangunang puri irika olih ki bendesa. duwaning purine kawangun ring genahe sane katah woh wohan ipun, mawinan lantur kawastanin puri buwahan. Pekandhelan (11) purine kawastanin desa buwahan.

Ki bendesa jenek melinggih ring tunjuk kala jagate katedungin olih sira arya kenceng, wiyakti panjake sami sentosa rahayu. yan akudang tahun kapo suwen ida arya kenceng madeg agung ring puri buwahan, kinucap wenten salih tunggil putran idane sane isteri jag bobot kantun truni. i putra raris katetes katakenin, sira tuwi sane ngeranayang ida bobot, rehning ida tan nahen lunga saking purian. i putra nguningayang indike bobot idane punika wantah rumasa awor salulut ring ida batara ring batur. duwaning asapunika, atur piuning putrane raris ida sang natha nitahang putrane mangda kairing ka ba-tur ngaturang ayah ring ida batara irika. palungan idane punika kasarengin olih sameton idane lanang adiri, pinaka pangemban wyadin tambyak rahinnya, salanture ida puniki kabyakta ki tambyak.

Sajawining putran ida sira arya kenceng kalih diri lunga ka batur, taler kanikayang panjak mangda sareng ngiring katah ipun 10 kulawarga. tan caritayang pamargin ida sang bobot miwah rakane ki tambyak, sampun reke ida ngewangun desa ring tepin danune, kawastanin taler desa buwahan. sakesah putra putrane ka batur, raris ida sang natha ring puri buwahan nga-wangun palinggih panghayatan maka cihnan ida subakti ring ida bhatar ring batur, kawastanin pura batur buwahan, kasungsung olih ida sang prabhu ka-hiring antuk panjake ring buwahan sami.

Caritayang ida sang bobot tan mari ngaturang ayah pinaka juru canang ring pura batur. kasuwen suwen mijil putrane lanang. sasampne duur tan mari taler ngaturang ayah dados juru canang ngelanturang swadarman biyang ida, turmaning sampun marabi ring mingsikin ida putran ki tambyak (1) putran ki tambyak sane pinih duur lanang taker
kaparabin ki tambyak (2).

Kinucap sira pemangku batur sareng ki tambyak sedek makarya ring pabyanan dane, rauh ida betari ring batur saking ngelanglang ulangun, kapangguh olih sira mangku, digelis kasongsong kasunggi kairing mantuk. sarauhe sira mangku ring panelokan, raris ngandika ida batari: “Uduh mang-ku sujati pesan satya baktin mangkune teken manira saking memen mangku lantur teken mangku tan rered subaktine. duwaning manira pedas nawang teken pawongan mangkune, muah nyaman mangkune ki tambyak, mangku tuah mula tusning ksatrya majapahit kaloktah arya kenceng. jani manira mapaica teken mangku pinaka pangwales subaktin mangkune teken manira. nah, ene manira mapaica pecut abesik, pinaka saranan mangku muwah turunan mangkune rawuh kawekas sida nitaang jagat. ki tambyak paican nira cai arit lutir abesik maka saranan cai ngemban ngabih sang prabhu wekasan.

Nah, liatin ento kelod kauh asengkeran badenge ento ditu mangku lakar nitahang gumi turun temurun madeg agung. nanging yadiastun mangku suba kesah uling dini, ede pesan mangku tuna baktine marep tekening manira dini. asapunika pangandikan ida betari batur, raris ida musna tan pajamuga. benjangne raris sira mangku batur sakulawarga kasarengin olih kaluwarga ki tambyak, miwah panjak kasayangan nyane sane ngiringang biyang ida kesah saking buwahan sane rihin.

Tan kocapan ring margi, kancit sampun reke rawuh ring genahe sane katuju masarana antuk pecut paicane. ida sida nitahang jagat asengkeran badenge nguni, nuli jagate punika mawasta jagat badung purine mewasta puri pamecutan. duaning kapradnyanan ida nabdab jagat, mahawanan jagate gemuh raharja tan kakirangan pangupon jiwa.
Caritayang sametone ki tambyak, kanikayang nabdab panjake ring bukit kelod, jumenek malinggih ring predesa unggasan, pinaka tabeng wijang ida cokorda pamecutan (badung).

Kasuwen suwen ki tambyak (2) maduwe putra mapesengan i gusti unggasan. i gusti (12) unggasan nurunang ki bendesa unggasan. ki bandesa unggasan maduwe putra kalih diri sami lanang inggih pnika i unggasan miwah i tapak wiyadin i papak. ki nucap i tapak, sajawaning inan limane, maka patpat jarijin limane tapak wiyadin pada. ri sampune i unggasan miwah i tapak jajaka, lunga saking desa unggasan ngulati ngalerang raris jumenek ring sobangan. i unggasan gaginannya ngadol tuwak, dados dagang tuwak. i tapak gaginannya ngangon, wekasan dados papatih ring puri priyan.

IX. Dukuh Titigantung
Kacarita wenten reke dukuh, masrama ring titigantung, wawengkoning jagat priyan. nemonin rahina ayu sira dukuh ngewangun yadnya (dewa yadnya), ring mrajan dane. ida anak agung priyan (i gusti ngurah pacung sakti), kahaturin mangda ledang ida ngaksi mungguing kawentenan yadnya dane punika. nanging ida anake agung tan ida mresidayang rawuh ri kala yadnyane kalaksanayang. benjang saking rahina payadnyan i dukuh, raris ida anake agung lunga maburu ring alas padang jerake.

Ri kala ida wenten ring tengahing alas, kancit turun sabeh bales pi-san, mahawanan ida sang nata maembon ka kubun dane i dukuh. i dukuh raris ngaturin ida sang nata linggih pisagan dane, duaning ajerih kasengguh ngaturang layuban rehning wawu dibinane ngalaksanayang yadnya. duaning busanan ida sang nata telas belus pucut, raris i dukuh ngaturin ida wastra anyar, miwah rayunan sane sami lakarnyane kaselangang ring pisagan dane. cutet ipun, sami sami pada sukla. ledang kayun ida sang nata, nampi pasuguh dane i jero dukuh punika. ring sampun wusan sabehe, raris ida sang nata bu-dal mantuk ka puri. Sarawuh ring puri, raris ida katakenin indik idane polih wastra anyar, miwah ring dija ida ngarayunin, olih rabin ida sane mapesengan i gusti ayu pacekan. ida sang nata raris nartayang saiindik idane simpang ring kubun i dukuh ring titigantung. miharsa pidartan ida sang nata, polih wastra miwah rayunan ring kubun dane i dukuh titigantung, mawastu duka ida dewa agung isteri, sinangguh i dukuh ngaturang layuban, duaning wawu dibinne da-ne mayadnya. kala punika raris i gusti ayu pacekan ngutus i tapak mangda nyedayang i dukuh, duwaning kasengguh dane purun plangpang ring sang nata ngaturin surudan. i tapak digelis mamargi ngalaksanayang pituduh i gusti ayu pacekane.

Sarawuh i putusan ring kubun dane i dukuh raris nguningayang buat pangrauh nyane malarapan antuk sangkaning titah ida sang nata ring puri priyan. i dukuh wiyakti tan tulak ring kabuatan nyane i putusan, na-nging dane pacang mabresih dumun sadurunge pacang kasedayang. sasampune i dukuh puput mabresih raris i tapak nuwek dadan dane i dukuh tandwa ra-ris seda. i putusan raris mewali ka puri nguningayang buat swakarannya sam-pun puput, i dukuh sampun seda.

Mangkin kacarita i dagang tuak (i unggasan) becik becik ring dane i dukuh titigantung, mahawanan nyabran ipun ngadol tuak ka bancingah pri-yan, tan mari ipun simpang ring kubun dane i dukuh. kocap nemonin mang-kin i unggasan pacang ngadol tuak ka bancingah priyan, singgah ipun ring kubun dane i dukuh. jag kapanggih i dukuh seda ring natar kubune. irika ipun kawewegan turmaning ngeling kangen ngantenang layon i dukuh seda malarapan antuk katuwek. tan suwe ipun nongos ring sampingan layon i du-kuhe jag wenten kapiragi sabda mantara. daging sabdane, “uduh cening cening unggasan, tulungin bapa dabdabang jebos kurungan bapane, nyanan bapa lakar ngemaang pasikepan, maka jalaran ceninge lakar sida dadi agung nitah-ang gumi.” asapunika sabda mantarane karengo, raris i unggasan makarya genah pacang genah masmi layon dane i jero dukuh.

[13] tan suwe raris basmi punika layone, jag saking andus panunjelane wenten medal keris luk selikur. kerise punika raris kaambil an-tuk i unggasan, kacelepang ring sanan tuaknya lantur ipun mamargi malih ngadol tuak ka bancingah priyan. sarawuhnya i dagang tuak ring bancingah purine, tandwa sami pada angob, turmaning ulap anake ngantenang pangra-wuh i dagang tuak punika. indika punika nuli kahaturang ring sang nata, antuk parekane sane sareng mangguhang indike punika. tan suwe ida anake agung raris medal ka bancingah. ida sang nata taler uplap nyingak kawenten-an i dagang tuak punika, kapikayun janten wantah ipun mamuatang barang sane utama. duaning asapunika, raris kanikayang i parekan mangda nauhin i dagang tuak mangde rauh pedek tangkil ring ida anake agung. i dagang tuak raris nangkil ring ajeng ida sang nata. irika ipun katetes katakenin punapi sane bawatanga mahawanan sida ngardi ulap sang ngatonang deweknya. nanging i dagang tuak nguningayang dewek nyane tan muwatang punapa punapi, sajawaning tuak kewanten. ida sang nata tan ngugu baos nyane i dagang tuak, raris ida ngandika malih. uduh cai dagang tuak, eda cai tuara ngeraos ane pasaja. gelah mastikayang, sinah cai ene ngaba barang ane utama. nah yan cai suba nyak ngaturang barange ane utama ento, gelah lakar ngicen cai gumi, sadauh tukad sumine (sungi), cai nitahang gumine ditu makejang. asapunika wacanan ida sang nata raris i dagang tuak ngaturang punika keris sane kapikolihang ring kubun dane i dukuh titigantung. sesampune keaturang kerise punika, premangkin edep tejan i da-gang tuake, sakadi jati mula malih.

Kinucap sadurung i unggasan mapamit pacang malinggih ring dauh tukad sungine, wenten malih paican ida anake agung, rabi (selir) mapesengan ni luh jepun, pecak putran dane i bandesa balangan, sane sedeng mobot wayah 7 bulan. punika kapaica ring i unggasan karuntutin piteket, “nah unggasan, ene ajak rabin gelah ditu ngoyong di dauh tukad. sawireh iya anak suba misi, turmaning suba tambis embas, jani ada pabesen gelah teken cai, satonden ana-ke alit embas, ede pesan cai aor salulut ngajak iya ni luh jepun, apang eda kaaorin getih elen, buat getih gelahe ene.” i unggasan ngiring ring piteket ida anake agung, nuli ipun mapamit saking puri pryan, kasarengin olih ni luh je-pun, miwah i tapak taler sareng magenah ring predesa sane mawasta uratmara (marga).

Kinucap indik i unggasan, polih paica rabin ida sang nata priyan, sane sampun mobot, kapireng olih ida padanda ring geriya batulumbang, raris ida pedanda maputusan ke uratmara, mangda i unggasan sareng ni luh jepun tangkil ke geriya batulumbang. tan kocapan i putusan, caritayang mangkin i unggasan sareng luh jepun sampun pedek tangkil ring ida pedanda. kala irika ida pedanda ngandika, “uduh cening unggasan, ane jani bapa tuah ngidih ja-lan teken cening, maka larapan bapa nyidayang ngewalesang buat kasombo-ngane i gusti ayu pemacekan, duaning duking nguni bapa kanistayang kaca-cad, kalan bapane masiram di yeh gangga, bapa kacacad sawireh muwan ba-pane burik ene. duaning aketo ne jani bapa lakar mapaica kawisesan teken anake alit ane ada di bobotan ni luh jepune, maka larapan riwekasan sida nguciwayang ngalahang putran i gusti ayu pemacekan. pakayunan ida pedanda kahiringang olih i unggasan miwah ni luh jepun.

Ring sampune ida pedanda puput lumaksana micayang kawisesan raris malih ida pedanda mawecana: “cening unggasan, wekasan lakar mijil anake alit lanang. parabin nyananne ida arya, duaning ida mawit sakeng rah rwa. ida ento nawit sangkaning rah bapa. arya mawit sangkaning rah kesatrya, tan len ida sira arya sentong, ane mabiseka i gusti ngurah pacung sakti.

Kala punika i gusti ayu pemacekan sampun maduwe putra lanang adiri, mapesengan I Gusti Ngurah Batan Duren.
walining caritayang ni luh jepun, sampun reke maputra lanang, kapesengin ida arya. minab sampun saking pangdaning widhi, ida arya wawu mayusa kutus bulan, nuli katinggal seda antuk biyang ida. tatan asuwe, kala ida arya mayusa satahun, raris katinggal olih i unggasan taler seda. maha-wanan salantur ipun ida arya kahemban olih i tapak (i papak). [14] yadi-astun kantun alit sampun katinggal yayah ibu, nanging anake alit wyati waras, turmaning swabawane agung mawibawa utama, duaning ida jati tos-ning satrya luwih mawisesa.

X. Rusaknya Puri Priyan (II)
Kinucap ring sampune ida arya mayusa dasa tahun, mangkin wetu hidepnya I papak pacang ngaturang anake alit ring ida sang nata ring puri pryan, duaning karasayang tan patut ipun ngemban anake alit salami lamine.
gelising cerita, sampun reke anake alit kahaturang ka puri priyan turmaning ida sang nata langkung ledang nyingak swabawan anake alit kapikayun wantah jati putran ida. duaning pecak sampun kapiserah ring i unggasan, awanan kawentenan anake alit ring puri wantah sakadi parekan. kasuwen suwen sumayan duhur ida arya. ida sang nata sumayan sayang ring ida arya, jantos sering ida kanikayang sareng sareng sirep ring pamereman ida sang prabhu.
kauningin pedabdab ida sang prabhu asapunika olih ida i dewa agung isteri (i gusti ayu pamacekan), tandwa metu kayun ida sangsaya miwah irihati ring ida arya, sangsaya dayan ri wekas putrane pacang kateler, tan kahadegang agung, ri tatkala sang prabhu sampun lingsir. punika maka larapan ida nuli ngarincikang pangindra upaya sandi, gumanti ngardinin sedan ida arya
.
kocapan ida sang prabhu, mungpung lunga maburu kahiring an-tuk pada panjake, ke alas padang jerake, kala punika i gusti ayu pamacekan molih pangaladesa, ngardi sedan ida aryane. ida arya kandikayang numbas sedah ka bancingah. wawu ida arya rauh ring arepan i dagang sedah, jag ipun i dagang sedah jerit jerit nunas tulung mawosang deweknya kaplagandang olih ida arya.
kawentenan indike punika, raris i gusti ayu pamacekan nitahang parekane sami mangda ngejuk tur nyedayang ida arya, duwaning kabawos ngaruhara jagat, tur ngardinin sepung kaagungan ida sang nata. ida arya ru-masa ring kayun, mungguing ragane pacang kasedayang, digelis ida melaib ngelidang raga, mengkeb ring pamereman ida sang prabhu, mahawinan endehe tan sida manggihin ida arya. pinghajeng ida i gusti batan duren tan mari ngambil keris, praya nyedayang ida arya, nanging ida arya tan kakeniang.

sarawuh ida sang nata saking maburu, raris kauningayang indik indik ida aryane sami olih parameswarin ida, nanging ida sang nata tan ngugu piuning parameswarin idane punika, duwaning ida sang nata sampun tatas uning ring kasusilan miwah subaktin ida aryane. caritayang benjang pasemengan, ida sang nata sampun malinggih ring bale wantilane, turmaning sampun pepek para patih miwah bahudandane sami, rawuhing i gusti batan duren, ida sang nata taler sampun malinggih ring panangkilan. Kala punika raris ida sang nata (i gusti ngurah pacung sakti) mangandika:

“uduh paman para papatih makejang, suudang suba jani ngaruruh ida arya, sawireh iya suba pangguhin manira. nah jani lawutang kema alih iya ka pemereman gelahe, orahang manira ane nauhin, apanga iya mai ka panangkilan.

tan caritayang i parekan sane ngaturin ida arya, sampun reke ida [15] pedek tangkil ring ajeng ida sang nata, raris ida sang nata ngandika banban halus: “ uduh cening batan duren, duaning cening tuah sarat pesan lakar ngematiang ida arya, nah lawutang cening laksanayang kayun ceninge ento. nanging sawireh cening mula tosning kesatrya turunan arya sentong sane mabiseka pacung sakti, tan wenang tuwah cening ngalahang musuh ane tan pasanjata, apa buwin antuk ngarebut anak padidiyan.

Hane jani, apang cening ngalaksanayang perang tanding ngajak iya Ida Aryya." Asapunika bawos ida sang prabhu, kapatutang pisan olih para papatih, bahudandha sami sane wenten ring panangkilan, turmaning putrane i gusti ngurah batanduren sahiring kadi wacanan ida sang natha. ida aryaa taler tan purun tulak ring titah ida sang natha, pacang sahiring ngadu kapurusan ring rana pabhratan.

malih mawacana ida sang prabhu: “uduh cening batan duren mu-wah ida arya, sawireh cening pada sayaga lakar metanding ngadu kaprawiran, jani ada gaguwet gaguwet ceninge mayuda. buwin jahan yan pet ada ane jerih lilih di payudan, yan cening batan duren lilih malaib nganti ngaliwat kangin dangin tukad penet, cening ida arya tan wenang ngetut ngelantur, ento maka bukti cening batan duren kalah dipasiyatan. aketo masih salanturne, yan ida arya suba lilih ngawuhang ngaliwat tukad sungi, cening batan duren tan we-nang ngetutang, ento maka bukti ida arya suba kalah.” asapunika gaguwet yudane, sang kalih sami pada sahiring.

Pinih rihin i gusti batan duren kanikayang ngambil keris pusaka-ne sane katahnya 124 siki, mangda punika kapilih, turmaning i gusti batan duren sampun ngambil tur milihin keris pusakane sane pacang pinaka sikep ida mayuda. salanturne, ida arya mangkin kanikayang ngambil milihin keris, taler jag kerise sane luk selikuir sane kahambil. ping kuda-kuda kanikayang mawali wali ngambil keris, jag sane maluk selikur sane kahambil, inggih pu-nika keris pecak kahaturang antuk i unggasan (i dagang tuak) sane kapi-kolihang ring titigantung.

caritayang yuda pacang kakawitin, kawentenan wantah ring bancingah preyan, para patih bahudanda miwah panjak preyane sami medal nonton perang marep ring ida arya, punika rawuh ring wong jrone sami pada sareng nonton. kala punika kinucap ma pah kalih pada manah panjake, wenten sane sahilon ring i gusti ngurah batan duren, katah taler sane nyumbungang kautaman ida aryane. ida sang rabhu pinaka saksi sajroning yuddha punika.

tan kocapan mungguing keramesan yudane, sami pada waged [16] saling tusuk saling tangkis, ngardi panjake sane nonton punika pada angob ring kapurusan ida sang kalih mayuda. yan akudang rahina suwen yudane ring bancingah, kancit kuciwa i gusti ngurah batan duren, nuli ida lilih nganginang, kasarengin antuk panjake sane sahilon ring ida, tan mari kakepung, ring dangin tukad penet wawu ida arya wusan ngepungin tur mawali malih ka bancingah priyan, nguningayang indik i gusti batan duren sampun langkung tukad penet.

kabaos i gusti ngurah batan duren sasampun ngaliwat tukad penet turmaning tan kantun kakepung olih ida arya, raris ida nabdab panjake sane sahilon ring ida, ngawangun desa miwah puri, kawastanin purine puri carangsari. irika ida jenek malinggih, jumeneng agung nabdabang jagat mabiseka salit pacung.

caritayang ida sang nata, ring sampun ida miarsa atur nyane ida arya, mungguing putran idane kuciwa ring payudan, turmaning sampun lilih ngelangkungin tukad, kala irika ida raris ngandika ring ida arya. “uduh cai ida arya, yan aketo unduke, jani manira ane patut tangkepin cai mayuda.” asapunika bawos anake agung, nuli matur ida arya. “inggih ratu sang prabhu, nawegang titiang tan sahiring kadi pangandikan i ratu. titiang tan purun ring sang nata, yadiastun titiang pacang dadi agung, yan malarapan mayuda mameseh ring i ratu, titiang tatan ngiring. banggiang sampun titiang pacang padem wiyadin dados parekan ring buk padan sang prabhu.” asapunika atur ida aryane maduluran tangis, duaning ida langkung subakti ring ida sang prabhu.

sang prabhu malih ngandika. “uduh ida arya, tan patut cening maidep aketo, apang cening pedas teken swadarmaning kesatrya. kesatrya ane utama, tan wenang nulak panangtang musuh, tur tan nyerahang kaagungan tekening satru yan tonden matalangang jiwa. wireh cening mula tuah tosing kesatrya utama, lautang jalan cening ngadakang yuda, sakewala ada piteket manira, yan manira kalah matanding ngalawan cening, lawutang basmi upa-karain manira sapatutne, turmaning linggihang dini di mrajan agung. cening kesah uli dini, kema cening ngewangun puri di uratmara, nanging eda pesan cening lali tur long subakti teken merajan agung dini.” asapunika daging ba-wos ida sang prabhu, larapan ida arya ngiringang ngawentenang perang tanding mahajeng ring ida sang nata. tan baosang yudane pamuput seda ida sang prabhu, raris layone kabasmi olih ida arya, manut sakadi pangandikan idane nguni. kinucap kala basmi layone, sa-king asepe jag wenten medal naga kahang, tur mabur anglayang ring hamba-rane, wekasan ical.

caritayang ida arya ring sampune ida puput ngupakara ida sang [17] prabhu, raris kesah saking uri priya muatang sakatah daging purine pinghajeng keris keris pusakane sami kabuat kahiring antuk panjake sami sane subakti ring ida.
sarauhe ring uratmara, raris ngewangun puri ring pecak pakubon i unggasan, miwah ngawangun pahibon ring pecak linggih sira arya sentong ngelarang yoga samadi nguni ring puser tasik. purine mewasta puri agung marga, irika ida arya jumeneng agung nabdabang panjak. saking kapradnyanan ida nabdab gumi, mahawanan jagate gemuh landuh kreta rahayu. kabawos kala punika nuli rawuh malih ngawula watek samare sane 130 diri, pecak panjak laluhur ida sane nguni, dados tumbal, nyaga karahajengan purine miwah sang jumemeng agung. kasuwen suwen kinucap sang prabhu ida arya maduwe putra lanang tigang diri miwah istri 4 diri.

putran idane sane lanang-lanang: (1) i gusti putu balangan, ring sampun ajine mantuk, jumeneng agung, (2) i gusti nengah balangan, (3) i gusti ngurah celuk, kesah saking puri agung marga ngawangun puri ring belayu. i gusti putu balangan maduwe putra: (1) i gusti ngurah balangan, jumemeng agung ngentosin sang aji, (2) i gusti ngurah oka, (3) i gusti ngurah tembahu, kesah ka priyan ngewangun puri nitahang panjak. i gusti ngurah oka (2) maduwe putra: (1) i gusti ngurah oka, (2) i gusti ngurah tabanan, kesah saking puri agung marga, ngawangun puri tur jumeneng agung ring kukuh.

witning molih satwa satwa saking (1) pan merta, apuan baturiti, (2) pan reti, tunjuk tabanan, (3) i made tajen, baru marga, (4) ida bagus rai wirasuta, marga, (5) i gusti made pidada, marga,(6) ida bagus nyoman smara, geriya gede belayu.katuptupang, kapipil antuk i wayan narji, tunjuk tabanan.puput katedunin ring amlapura, de sang apasajna ida i dewa gede catra, jln untung surapati, gang plamboyan, no. 2, amlapura, karangasem, kala tanggal 31 januari 2008. nging ksamakna ngwang mudalpa sastra.

3 komentar:

  1. Kami sangat menudukung usaha ini, semoga anda mendapat apa yang anda cari!

    BalasHapus
  2. wenten bahasa indesia ten pak??
    suksma.

    BalasHapus
  3. Tityang saking penyungsung pura sarwa nadhi lan pura gunung lebah tegeh angseri kari kurang informasi , nanging ring wewidangan pure sarwa nadhi / sekarang sari nadhi memang wenteng Pura Dalem Peed / Dalem Nusa.. Dumogi prasida galang lan rahayu sareng sami

    BalasHapus